Mâlik bin Nebî (1905-1973)
Cezayirli düşünür Malik bin Nebi entelektüel çabası ve tanıttığı felsefi kavramlar ve terimlerle modern İslam düşüncesinde niteliksel bir sıçrama gerçekleştirdi. "Çağın Filozofu", "Medeniyet Fakihi" ve "İslami Uyanış Teorisyeni" gibi birçok unvanla anıldı.
Malik bin Nebi, 1 Ocak 1905'te Cezayir'in Konstantin şehrinde dindar ve mütevazı bir ailede doğdu. Babası Tebessa şehrinin idaresinde görevliydi, annesi ise dokuma işiyle uğraşıyordu.
Paris'te ikameti sırasında tanıştığı ve kendi eliyle İslam'a giren bir kadınla evlendi. Hatice adını alan eşinden çocukları olmadı. Daha sonra 1956'da Mısır'da ikinci kez evlendi.
Malik bin Nebi eğitimine Tebessa'da Kuran'ı Kerim'i ezberleyerek başladı ve bu süreçte Fransız okulunda da eğitim aldı, ilkokul ve ortaokul eğitimini tamamlayana kadar bu şekilde devam etti.
Başarılı bir öğrenci oluşu sayesinde, Cezayir'de işgal öncesi Arap ve İslam kültürünün merkezi Konstantin şehrinde eğitimini sürdürmek için burs almaya hak kazandı. Buradaki eğitimi esnasında Fransız kültürüne de aşina olmuştu.
Lise eğitimini 1925 yılında tamamladıktan sonra Fransa'ya seyahat etti, ancak iş bulamadığı için Cezayir'e geri döndü. 1930 yılında tekrar Fransa'ya gitti ve eğitimine devam etmek istedi, ancak Doğu Araştırmaları Enstitüsü'ne kabul edilmedi. Bunun üzerine radyo mühendisi olarak eğitim aldığı bir okula gitti ve 1935 yılında elektrik mühendisi diploması aldı.
Malik Bennabi, meslek hayatına Tebessa şehrinde bir mahkeme ofisinde asistan olarak başladı, ardından 1927'de Aflo şehrine, Cezayir'in Ağvata vilayetine geçerek oradaki mahkemede çalışmaya başladı.
1963 yılında Cezayir'e dönüşünden sonra çeşitli akademik görevlerde bulundu. En önemlilerinden biri yüksek öğretim danışmanı pozisyonu oldu, daha sonra Cezayir Üniversitesi'nin yöneticisi ve yüksek öğrenim direktörü olarak görev yaptı. Ancak 1967 yılında istifa ederek fikri ve dini faaliyetlerine odaklandı.
Malik bin Nebi, 1928 yılında Cezayir'deki İslami ıslah hareketinin öncüsü ve Cezayir Müslüman Alimler Derneği'nin başkanı olan Şeyh Abdülhamid bin Badis'i tanıdı. Paris'te bulunduğu süreçte, ülkesi ve milletinin sorunlarıyla yüzleşti ve Batı medeniyetinin ruhunu ve düşüncelerini keşfetti.
Yurtdışında bulunduğu süreçte entelektüel ve siyasi faaliyetlere katıldı. İlk konferansını "Neden Müslümanız?" başlığıyla Aralık 1931'in sonlarında verdi ve bu konferansın ardından Fransız polisi tarafından sorguya çekildi.
Malik bin Nebi, Emir Şekip Arslan'ın öncülüğünde kurulan "Mağribliler Birliği Derneği"nin kuruluşuna katıldı ve bu dernek içinde Cezayir temsilcisi oldu. Marsilya'da "Cezayir İslam Konferansı" adlı bir kulübü yönetti. Daha sonra 1956'da Mısır'a giderek Kahire'de kaldı ve burada kendisini ve kalemini Cezayir'in bağımsızlık mücadelesine adadı. Bu süreçte Arapça bilgisini derinleştirdi ve Fransızca bilgisinden sonra Arapçaya daha hakim hale geldi.
Malik bin Nebi uyanış ve Kur'an çalışmaları alanlarına özel bir önem verdi. İlk alan hakkında İslam düşüncesini yenileme konusunda önemli katkılar sağladı. Ona göre, Müslüman toplumunun yaşadığı krizler temelde metodolojik ve pratik krizlerdir. Sorun özünde medeniyet sorunudur. Etkinlik ilkesi üzerine, toplumsal değişim teorisini inşa etti, "sömürüye yatkın olma" hastalığına karşı koydu ve zillet ve aşağılanmadan kaçınılması gerektiğine dikkat çekti.
İslam düşüncesini "ölü fikirler" ve "ölümcül fikirler" gibi yeni terimlerle zenginleştirdi ve İslam medeniyetinin gelişim aşamaları ile ilgili konulara odaklandı. Ona göre Batıda üretilen sosyal teoriler seküler temelleri gereği genel olarak medeniyetlerin doğuş ve çöküşünü bilhassa da İslam medeniyetinin doğuşunu açıklamada yetersiz kalıyordu. Bu yüzden dünyadaki medeniyetlere uygulanabilecek kendisine özgün bir sosyal teori inşa etme çabası içerisine girdi.
Malik bin Nebi arkasında önemli bir fikriyat bıraktı. Eserleri: "Kültür Sorunu" (1956), "Sömürge Ülkelerinde İdeolojik Savaş" (1960), "Afro-Asya Fikri" (1956) ve "İslam Topluluğu" (1960) gibi otuzun üzerinde kitabı bulunuyor. En tanınmış eserleri arasında "Kur'an Fenomeni", "İslam Davası" ve "Uyanışın Şartları" başlıklı kitapları bulunmaktadır. Malik bin Nebi vefatından sonra yayımlanan kitapları arasında "Yirminci Yüzyılda Müslümanın Rolü ve Mesajı" (1977) ve "Reşat ve Sapma Arasında" (1978) yer almaktadır. Abdussabur Şahin bin Nebi'nin birçok Fransızca eserini Arapça'ya çevirmiştir.
Malik bin Nebi 31 Ekim 1973/4 Şevval 1393 tarihinde darı bekaya irtihal etti. Geride bıraktığı fikriyatla ve İslam düşüncesine yaptığı katkılarla İslami uyanış hareketinin önemli isimlerinden biri oldu.
Allah rahmet eylesin.